آبهای سطحی
آب سطحی شامل آب باران، پساب، رودخانه دائمی و مانند آنها میباشد. فعالیتهای انسان میتواند منجر به افزایش میزان تركیبات موجود در آب سطحی شوند.به عنوان مثال، فاضلابهای حاوی مواد آلی كه به آب سطحی اضافه میشوند. بنابراین تشخیص كیفیت آبهای سطحی و اثرات فعالیتهای انسان بر روی كیفیت آبها از اهمیت بالایی برخوردار است. منظور از كیفیت آب خصوصیات فیزیكی، شیمیایی و بیولوژیكی آن میباشد. پارامترهای فیزیكی شامل رنگ، بو، درجه حرارت، مواد جامد، كدورت، روغن و چربی میباشد. پارامترهای شیمیایی مربوط به مواد آلی شامل BOD ( اكسیژن مورد نیاز بیوشیمیایی)، COD ( اكسیژن مورد نیاز شیمیایی)، TOC ( كل كربن آلی) و TOD ( كل اكسیژن مورد نیاز) میباشد. پارامترهای شیمیایی غیر آلی شامل شوری، سختی، PH، اسیدی بودن، قلیائیت، موادی شامل آهن، منگنز، كلرایدها، سولفاتها، سولفیدها، فلزات سنگین، نیتروژن و فسفرها میباشد و پارامترهای بیولوژیكی شامل كلیفرمها، كلیفرمهای مصنوعی، پاتوژنهای ویژه و ویروسها میشوند]Canter, L.W., 1996[.
منابع آبهای سطحی
منطقه 22 جزء حوزه آبریز دریاچه نمك و زیر حوزه كرج – جاجرود میباشد. رودخانه كرج به عنوان آبراهه اصلی زیر حوزه كل جریانات سطحی منطقه را زهكشی مینماید. این رودخانه از دامنههای جنوبی البرز و از ارتفاعات شمال كرج منشا یافته و پس از دریافت آبراهههای متعدد در راستای شمال به جنوب جریان می یابد .این رودخانه پس از عبور از شهر كرج وارد محدوده دشت شده در راستای شمال باختری، خط جنوب خاوری جریان مییابد. در طول مسیر رودخانههای كن واقع در منتهی الیه بخش شرقی محدوده مطالعاتی و پرندك، مسیلهای خروجی از تهران را دریافت داشته و نهایتاً از جنوب خاوری شهر تهران به رودخانه جاجرود پیوند میخورد.
رودخانه جاجرود نیز از بلندیهای شمال خاوری زیر حوزه منشا گرفته و پس از دریافت مسیلها و شاخههای متعدد در پشت سد لتیان ذخیره میگردد. رودخانه جاجرود پس از عبور از سد لتیان در شمال دشت ورامین از طریق بند انحرافی به مصرف كشاورزی میرسد. نهایتاً این رودخانه به رودخانه كرج میپیوند و تحت نام شور از زیر حوزه خارج میگردد.
رودخانه كن از دیگر جریانات سطحی زیر حوزه كرج – جاجرود است كه از ارتفاعات حد فاصل رودخانه كرج و جاجرود منشأ گرفته و شمال باختری شهر تهران از طریق بندهای انحرافی سنتی به مصرف آبیاری باغات این منطقه میرسد. بستر این رودخانه در حد فاصل ورود به دشت تا محل تلاقی با جاده كرج – تهران خشك بوده لیكن از این پس با دریافت پسابهای شهری، جریانات مسیلهای متعدد نظیر ولنجك و فرحزاد و كانالهای خروجی فاضلاب تهران مجدداً جریان یافته و در جنوب خاوری شهر تهران به رودخانه جاجرود ملحق میگردد.
رودخانههای كرج، جاجرود، كن و … كه در زمره مهمترین جریانات سطحی زیرحوزه بوده و كلیه روانآبهای سطحی و مسیلهای جاری در زیر حوزه را دریافت میدارند، در درجه اول از طریق ذوب برفهای ذخیره شده درارتفاعات جنوبی البرز و بارشهای فصلی تغذیه شده و بهخودیخود دارای رژیم طبیعی همانند دیگر جزئیات سطحی كه از ذوب برفها منشأ میكیرند، میباشند [ شركت تماب ، 1359].
از زیر حوزه كرج – جاجرود سالانه جمعاً معادل 85/730 میلیون مترمكعب از رودخانههای جاری در محدوده زیرحوزه برای تأمین مصارف كشاورزی بهره برداری میگردد. این بهرهبرداری از طریق سدهای مخزنی لتیان و امیر كبیر، شبكههای آبیاری دشت ورامین و كرج و بندهای انحرافی سنتی و بتنی احداث شده بر روی رودخانههای كن، شور، سرخه حصار و همچنین نصب موتور تلمبههای متعدد در حاشیه رودخانههای مذكور صورت میپذیرد.
از كل حجم آب استحصال یافته از رودخانهها، 4/679 میلیون متر مكعب 93% كل برداشت از آبهای سطحی در محدوده اراضی دشتی و 45/51 میلیون مكعب معادل 7% كل برداشت از آبهای سطحی در اراضی غیر دشتی و كوهستانی به مصرف میرسد.
حجم آب برداشت شده در واحد هیدرولوژیك ورامین 35/508 میلیون مترمكعب ( معادل 6/69%) و حجم آب برداشت شده در واحد هیدرولوژیك دماوند برابر 02/19 میلیون مترمكعب ( معادل 6/2%) است.
عمدهترین رودخانههای محدوده طرح كه از ارتفاعات جنوبی كوههای البرز سرچشمه میگیرد، عبارتند از: رودخانه كن و ورد آورد. رژیم این دو رودخانه برفی- بارانی است.
منطقه مورد مطالعه به سه حوزه اصلی كن، ورد آورد و میانی تقسیم میشود.
مقدار آبدهی متوسط سالانه رودخانه كن بر اساس آمار 25 ساله معادل 2/2 مترمكعب در ثانیه و یا 4/69 میلیون مترمكعب در سال محاسبه شده است. دبی سالانه رودخانه كن بین حداكثر 69/4 مترمكعب در ثانیه معادل 9/147 میلیون متر مكعب در سال تا حداقل 98% مترمكعب در ثانیه معادل 9/30 میلیون مترمكعب در سال متغیر بوده است.
روشهای مقابله با فرسایش
مقابله با نقش فرسایشی آبهای جاری به صورتهای مختلفی انجام میشود. برخی از مهمترین روشها در این زمینه عبارت است از :
افزودن به چسبندگی مصالح منفصل
ساده ترین روش در این مورد گیاهکاری ، مخصوصا کاشتن گیاهان دارای رشد سریع ، است. ریشه گیاهان با ایجاد شبکهای به هم پیوسته در داخل خاک از شسته شدن مواد منفصل جلوگیری به عمل میآورند. در شیبهای زیاد میتوان ابتدا یک توری بافته بر سطح دامنه پهن نمود و سپس بذر را پاشید، یا اینکه سطح دامنه را به صورت پلکانی درآورده تا پرورش و نگهداری نهالها آسان گردد. جلوگیری از چرای بیرویه دامها و محافظت از مراتع موجود باید در سرلوحه فعالیتهای مربوط به مقابله با فرسایش آبهای جاری قرار گیرد.
خلاصه ای از بخش های مختلف این فایل ارائه گردید
ایجاد پوشش محافظ
با ریختن ورقههایی از قطعات سنگی دارای ابعاد مناسب میتوان مواد سست و فرسایش پذیر را در مقابل آثار تخریبی امواج یا آبهای جاری محافظت کرد. ابعاد قطعات سنگ در لایه سنگریز با توجه به شرایط میتواند بسیار متفاوت باشد. سنگریزی که روی دامنه پایاب یک سد خاکی ایجاد میشود و وظیفهاش محافظت دامنه در برابر اثر ضربات باران یا تگرگ است، به مراتب دانه ریزتر از سنگریزی است که به عنوان پوسته یک موج شکن در ساحل خروشان دریا یا اقیانوس احداث میشود. در حالت اخیر چون به علت غوطهوری ، از وزن مصالح به مقدار زیادی کاسته میشود، لازم است تا چگالی مصالح زیاد و در غیر اینصورت اندازه قطعات به مقدار کافی بزرگ انتخاب شود.
ایجاد رسوبگیر
آب دارای مواد معلق ، در شرایط مساوی به مراتب بیش از آب زلال قابلیت فرسایش دارد. لذا باید با روشی مناسب مواد معلق را از آب جدا کرد. با تعبیه بندهای منفرد در مسیر حرکت آب در سراشیبیها ، ضمن کاهش سرعت آب ، مواد معلق ته نشین میشوند و در پشت بند به تله میافتند. رسوبهایی را که به این ترتیب جمع میشود، میتوان هر چند مدت یکبار تخلیه کرد.
در بخشهایی از حوضه آبریز سدها که رسوبزایی زیاد است، با احداث رسوبگیرهای مناسب در مسیر آبراههها ، میتوان از حمل بیش از اندازه رسوبات به دریاچه سد جلوگیری کرد. در مسیر راه کرج به چالوس ، پس از سد کرج رسوبگیرهای چندی را میتوان در دامنههای منتهی به دریاچه مشاهده کرد.
رابطه آب زیر زمینی و آب سطحی
آب سطحی و آب زیر زمینی همواره به طور مجزا مطالعه شده اند . در واقع ویژگی های شیمیایی زیستی و فیزیکی آب سطحی و آب زیرزمینی متفاوت میباشند .در ناحیه انتقال ، فرآیند های مختلفی به وقوع میپیوندد که سبب انتقال رسوب ، یا جذب سطحی مواد میشود. تبادل آب ،بین آب سطحی و زیر زمینی میتواند اثر زیادی بر ویژگی این ناحیه انتقالی داشته باشد . ناحیه انتقال نقش مهمی در رابطه آب زیر زمینی و آب سطحی دارد . این ناحیه با رسوبات نفوذ پذیر، وضعیت اشباع آب و سرعت کم جریان آب و بی نظمی در شیب یا وجود موانعی در بستر جریان آب مشخص میشود .
هیدرولیک شهری ، جلد اول ، تالیف آندره دوپون ، ترجمه محمد محمدی فتیده.
1) اصول برنامه ریزی منابع آب
2 ) اصول مهندسی هیدرولوژی-جلد اول:هیدرومتئورولوژی
3) اصول مهندسی هیدرولوژی- جلد دوم: آبهای سطح
تحقیق و بررسی آبهای سطحی
کلمات کلیدی: ایجاد پوشش محافظ, ایجاد رسوبگیر, تحقیق و بررسی آبهای سطحی, رابطه آب زیر زمینی و آب سطحی, روشهای مقابله با فرسایش